Κάθε χρόνο, στις 24 Ιουνίου, ημέρα του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου, χωριά και πόλεις της Ελλάδας ανάβουν φωτιές σε πλατείες και γειτονιές. Οι κάτοικοι πηδούν πάνω από τις φλόγες, τραγουδούν και γελούν, ενώ παράλληλα τελείται το μαντικό έθιμο του Κλήδονα. Οι «φωτιές του Αϊ-Γιάννη» συνδυάζουν αρχαίες δοξασίες, χριστιανικές παραδόσεις και λαϊκά έθιμα, δημιουργώντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά καλοκαιρινά δρώμενα του τόπου.
Προέλευση και ιστορικό πλαίσιο
Η ρίζα του Κλήδονα ανάγεται στην αρχαιότητα, με σαφείς αναφορές σε διονυσιακές τελετές φωτιάς και μαντείας. Η πρακτική της κάθαρσης μέσω του άλματος πάνω από τη φωτιά συνδέεται με την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων και την ενίσχυση της υγείας. Σύμφωνα με την ΑΠΕ-ΜΠΕ, οι φωτιές του Ιουνίου έχουν διπλό συμβολισμό: τον εορτασμό του θερινού ηλιοστασίου και την καθιέρωση του χριστιανικού Αγίου Ιωάννη.
Τοπική εφαρμογή και παραλλαγές
Στη Χίο, για παράδειγμα, η ERT News κατέγραψε το 2023 τη συνέχιση του εθίμου με παιδιά και νέους να πηδούν πάνω από τις φωτιές, κρατώντας τοπικά τραγούδια και μαντινάδες. Στη Μακεδονία, οι φωτιές συνοδεύονται από χορούς, ενώ στην Κρήτη το έθιμο συνδέεται με μαντικά παιχνίδια και το άνοιγμα του «αμίλητου νερού».
Παράλληλα, το μαντικό στοιχείο του Κλήδονα περιλαμβάνει τοποθέτηση προσωπικών αντικειμένων (π.χ. δαχτυλίδια) σε ένα δοχείο με νερό, το οποίο «μένει αμίλητο» όλη τη νύχτα κάτω από τον έναστρο ουρανό. Την επόμενη μέρα, με αυτοσχέδιους στίχους, γίνεται η αποκάλυψη των μαντικών «προφητειών».
Πολιτιστική και κοινωνική σημασία
Το έθιμο του Κλήδονα αποτελεί ζωντανό σημείο αναφοράς για τις τοπικές κοινωνίες. Οι φωτιές λειτουργούν ως ευκαιρία συνάντησης, ιδιαίτερα για τους νέους, ενώ τα μαντικά δρώμενα αναδεικνύουν τη λαϊκή φαντασία και τη συλλογική συμμετοχή. Όπως σημειώνει το Έθνος, πρόκειται για ένα έθιμο που κρατά την κοινότητα δεμένη, αλλά και προσελκύει επισκέπτες που αναζητούν την αυθεντικότητα της παράδοσης.
Σχέση με άλλα έθιμα
Οι φωτιές του Αϊ-Γιάννη συνδέονται με αντίστοιχα ευρωπαϊκά δρώμενα για το θερινό ηλιοστάσιο, όπως τα «Midsummer fires» στη Σκανδιναβία. Η πρακτική της φωτιάς και της μαντείας είναι κοινό στοιχείο σε πολλές παραδόσεις, με τον ελληνικό Κλήδονα να ξεχωρίζει για την αδιάλειπτη συνέχεια και την ιδιαίτερη τοπική του προσαρμογή.
Σύγχρονες εκδοχές και αναβιώσεις
Τα τελευταία χρόνια, πολιτιστικοί σύλλογοι και δήμοι αναλαμβάνουν να οργανώσουν τις φωτιές του Κλήδονα σε πλατείες και κεντρικά σημεία, με στόχο την ασφάλεια και την ανάδειξη της παράδοσης. Ορισμένες περιοχές, όπως η Μακεδονία, συνδυάζουν το έθιμο με συναυλίες και παραστάσεις παραδοσιακών χορών, δίνοντας στο παλιό δρώμενο σύγχρονη διάσταση.
Mini-Checklist
- Πότε: 24 Ιουνίου, εορτή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
- Πού: Σε όλη την Ελλάδα, με παραλλαγές σε νησιά, ηπειρωτικές πόλεις και χωριά
- Ποιοι συμμετέχουν: Όλη η κοινότητα, κυρίως νέοι και παιδιά
- Κύρια στοιχεία: Άναμμα φωτιών, άλματα, μαντικό «αμίλητο νερό»
- Συμβολισμός: Κάθαρση, γονιμότητα, κοινωνική συνοχή
Επίλογος
Ο Κλήδονας και οι φωτιές του Αϊ-Γιάννη αποτελούν απόδειξη ότι οι παραδόσεις μπορούν να αντέξουν στον χρόνο, προσαρμοζόμενες σε νέα συμφραζόμενα χωρίς να χάσουν τον πυρήνα τους. Το έθιμο συνεχίζει να ενώνει ανθρώπους γύρω από τη φωτιά, να αναζωπυρώνει μνήμες και να προσφέρει στιγμές χαράς και συλλογικής ταυτότητας σε κάθε γενιά.